شناخت از دیدگاه قران

این‌ کتاب‌ مجموعه‌ سیزده‌ بحث‌ است‌ که‌ با عنوان‌ «شناخت‌ از دیدگاه‌ قرآن» توسط‌ آیت‌الله‌ شهید دکتر بهشتی‌ در سالهای۱۳۵۶ – ۵۷ ارایه‌ شده‌ است. مکان‌ این‌ بحثها منزل‌ شخصی‌ ایشان‌ است. از هنگام‌ بازگشت‌ ایشان‌ از آلمان، یعنی‌ تابستان‌ سال‌۱۳۴۹ ، به‌ علت‌ مراجعات‌ فراوانی‌ که‌ جهت‌ دیدار و بحث‌ و گفتگو با ایشان‌ صورت‌ می‌گرفت‌ و با توجه‌ به‌ نظمی‌ که‌ ایشان‌ در تنظیم‌ وقت‌ خود داشتند، تصمیم‌ بر این‌ گرفتند که‌ بعد از ظهر روزهای‌ چهارشنبه‌ را به‌ این‌ امر اختصاص‌ دهند. از نتایج‌ این‌ تصمیم‌ یکی‌ این‌ بود که‌ برخی‌ از افراد که‌ در این‌ دیدارها شرکت‌ داشتند درخواست‌ طرح‌ مباحث‌ نظری‌ دینی‌ را مطرح‌ می‌کنند که‌ با استقبال‌ ایشان‌ مواجه‌ می‌شود. یکی‌ از موضوعاتی‌ که‌ قرار می‌شود درباره‌ آن‌ مباحثه‌ شود بحث‌ «شناخت» است. برای‌ خوانندگانی‌ که‌ آن‌ سالها را درک‌ نکرده‌اند لازم‌ به‌ تذکر است‌ که‌ اگر چه‌ مباحث‌ مربوط‌ به‌ حوزه‌ معرفت‌شناسی‌ طی‌ عمر چند هزارساله‌ تفکر فلسفی‌ و کاوش‌ علمی‌ بشری‌ همواره‌ مطرح‌ بوده‌ و بخش‌ مهمی‌ از اشتغالات‌ فکری‌ او را تشکیل‌ می‌داده‌ و بدین‌ لحاظ‌ مبحثی‌ است‌ همیشه‌ زنده‌ و حضور آن‌ در عرصه‌ مبادلات‌ فکری‌ همیشه‌ لازم، اما طرح‌ بحث‌ شناخت‌ توسط‌ دکتر بهشتی‌ در آن‌ زمان‌ حاکی‌ از مطرح‌ بودن‌ آن‌ در گستره‌ قابل‌ توجهی‌ از مبارزان‌ و فعالان‌ نهضت‌ در آن‌ روزهاست. در آن‌ سالها مبحث‌ شناخت‌ در جزوات‌ و کتابهایی‌ با همین‌ عنوان‌ از سوی‌ اندیشمندان‌ و فعالان‌ سیاسی‌ و اجتماعی‌ پای‌بند به‌ مرام‌ مارکسی، و طیفی‌ از اندیشه‌ورزان‌ و مجاهدان‌ مسلمانی‌ که‌ در کنار شرکت‌ فعال‌ در مبارزات‌ سیاسی‌ پنهان‌ و آشکار و بویژه‌ حرکتهای‌ مسلحانه‌ زیرزمینی‌ علیه‌ رژیم‌ ستمشاهی‌ به‌ تبیین‌ ایدئولوژی‌ تلاشهای‌ معمولاً‌ سازماندهی‌ شده‌ خود می‌پرداختند مطرح‌ شده‌ و پرسشهای‌ فراوان‌ پدید آورده‌ بود. طبیعی‌ است‌ که‌ بسیاری‌ از جوانان‌ تحصیلکرده‌ در دانشگاه‌ و یا خارج‌ از آن‌ به‌ دنبال‌ پاسخهایی‌ روشن‌ و قانع‌ کننده‌ برای‌ این‌ پرسشها از سوی‌ کسانی‌ که‌ از نظر آنها به‌ لحاظ‌ شناخت‌ عمیق‌ و عالمانه‌ از دین‌ شایستگی‌ پاسخگویی‌ داشتند بودند. از جمله‌ این‌ دین‌شناسان‌ دکتر بهشتی‌ بود که‌ بویژه‌ در میان‌ روشنفکران‌ دینی‌ و عالمان‌ دینی‌ روشن‌بین‌ به‌ عنوان‌ شخصیتی‌ مطرح‌ بود که‌ با توجه‌ به‌ آشنایی‌ مستقیم‌ با افکار غرب‌ از طریق‌ منابع‌ اصلی، شناختی‌ عمیق‌ و نقدی‌ عالمانه‌ از آن‌ دارد. ایشان‌ نیز جهت‌ پاسخ‌ به‌ این‌ درخواست، چنانچه‌ در بیشتر آثار به‌ جای‌ مانده‌ از ایشان‌ مشهود و معلوم‌ است، رهیافتی‌ قرآنی‌ برگزیده‌ و بدین‌ وسیله‌ هم‌ به‌ طرح‌ و تبیین‌ پرسشهای‌ مسئله‌های‌ موجود در این‌ زمینه‌ و هم‌ به‌ احیای‌ قرآن‌ به‌ عنوان‌ کتابی‌ که‌ به‌ باور مسلمانان‌ راهنمای‌ بشر است، می‌پردازند. با وجود امکان‌ ارایه‌ مبحث‌ شناخت‌ به‌ زبان‌ فنی‌ و فلسفی، دکتر بهشتی‌ ترجیح‌ می‌دهد با توجه‌ به‌ سطح‌ مخاطبین‌ خود، که‌ اگر چه‌ از تحصیل‌کردگان‌ و دانشجویان‌ پرمطالعه‌ آن‌ دورانند اما همگی‌ به‌ میزان‌ کافی‌ با مقدمات‌ فلسفه‌ و اصطلاحات‌ آن‌ آشنا نبودند، با زبانی‌ قابل‌ فهم‌ برای‌ همه‌ مخاطبین‌ سخن‌ بگوید. همچنین‌ موضع‌ ایشان‌ در قبال‌ مبحث‌ شناخت‌ قابل‌ توجه‌ است. ایشان‌ در عین‌ حال‌ که‌ از طرح‌ این‌ مبحث‌ استقبال‌ می‌کنند، به‌ محدودیت‌ کاربرد آن‌ اشاره‌ می‌کنند و از شرکت‌ کنندگان‌ در آن‌ جلسات‌ می‌خواهند که‌ منزلتی‌ واقع‌بینانه‌ برای‌ مبحث‌ شناخت‌ قائل‌ باشند و بدین‌ ترتیب‌ از افراط‌ در طرح‌ اهمیت‌ و شأن‌ بحث‌ پرهیز کرده‌ و آن‌ را در جایگاهی‌ که‌ شایسته‌ آن‌ است‌ بنشانند. نکته‌ دیگری‌ که‌ در لابلای‌ صفحات‌ این‌ کتاب‌ مشاهده‌ می‌شود شیوه‌ برخورد ایشان‌ با مخاطبین‌ است. در حالی‌ که‌ در بسیاری‌ از موارد اختلاف‌ میزان‌ معلومات‌ دکتر بهشتی‌ با سؤ‌ال‌ کنندان‌ بخوبی‌ آشکار است، سعه‌ صدر ایشان‌ در پاسخگویی‌ به‌ اشکالات‌ و ایرادات‌ مطرح‌ شده‌ جذاب‌ و دلنشین، و برای‌ زمانه‌ ما آموزنده‌ است. این‌ خود نشان‌ از رابطه‌ دو سویه‌ای‌ دارد که‌ در آن‌ زمان‌ میان‌ عالمان‌ دینی‌ روشن‌بین‌ و روشنفکران‌ دینی‌ متعهد برقرار بوده‌ است. با کمال‌ تأسف، بحث‌ شناخت‌ به‌ دلیل‌ تقارن‌ با اوج‌گیری‌ نهضت‌ اسلامی‌ و مسافرت‌ ایشان‌ به‌ اروپا و آمریکا جهت‌ ایجاد هماهنگی‌های‌ لازم‌ میان‌ ایرانیان‌ مسلمان‌ مبارز مقیم‌ آن‌ دیار و حرکت‌ رو به‌ رشد مردم‌ در ایران‌ علیه‌ نظام‌ ظلم‌ و ستم‌ و بهره‌کشی، ناتمام‌ ماند و هیچ‌ گاه‌ امکان‌ تکمیل‌ آن‌ فراهم‌ نشد، هرچند در سال‌۱۳۵۹ بحثهایی‌ در این‌ موضوع، و این‌ بار عنوان‌ «شناخت‌ از دیدگاه‌ فطرت»، در طی‌ جلساتی‌ محدود توسط‌ ایشان‌ در شاخه‌ دانشجویی‌ حزب‌ جمهوری‌ اسلامی‌ مطرح‌ شد که‌ مجموعه‌ آن‌ با همین‌ عنوان‌ از سوی‌ بنیاد نشر آثار واندیشه‌های‌ شهید آیت‌الله‌ دکتر بهشتی‌ منتشر گردیده‌ است.

دریافت کتاب شناخت از دیدگاه قران